Een nieuw wapen tegen TB: verhalen van een student geneeskunde in de VS.
26 mei 2013, Baltimore
Ik zal mijn tweede stukje voor Viruskenner beginnen met een gênante anekdote. Toen ik aankwam in Baltimore – afgelopen 13 april – merkte ik dat ik als service onder andere steeds vaatwasmiddel en spoelglans zou krijgen. Dat kwam in kleine, blauwgele doosjes van het merk Sparkel of iets dergelijks. Voor een vaatwasmiddel vond ik dat er vrij kenmerkend uitzien, dus ik las niet eens wat erop stond. Bleek ik 5 weken lang waspoeder – voor kleding dus – in de vaatwasser te hebben gestopt, en dat was ook de reden dat de vaatwasser tijdens elke wasbeurt 2 liter water lekte. Ik dacht dat ik gewoon pech had met de vaatwasser, want ik had eerder al gezien dat de deur van het apparaat aan de onderzijde een soort deuk had, alsof er iemand tegenaan was gelopen. Geen zin hebbend om voor eventuele kosten te moeten opdraaien, hield ik m’n mond maar dicht over het vloeiende water… Terugkijkend is het wat dom geweest, maar omdat het échte vaatwasmiddel er eigenlijk uitzag als waspoeder – het waren geen kubusjes – neem ik het mezelf minder kwalijk.
En nu weer terug naar TB. Wie mijn vorige inzending ook heeft gelezen, weet dat ik hier ben voor een keuzeonderzoek op het gebied van tuberculose. Sinds de vorige keer is er nog niet veel veranderd; de mycobacteriën die tuberculose veroorzaken groeien namelijk erg traag en ook mijn werkzaamheden zijn grotendeels hetzelfde. Omdat dit nog een beginstadium van het onderzoek is bestaat mijn werk nog uit allerlei voorbereidende taken, zoals kweken inzetten en (groei)media maken. Het is daarom wellicht interessanter om te vertellen over de presentatie van een potentieel nieuw diermodel voor onderzoek naar mycobacteriën.
Een gastspreker uit Louisiana was namelijk naar Johns Hopkins gekomen om te vertellen over een vissen-model om – uiteindelijk – tuberculose in te bestuderen. Ik hoor je al denken: hebben vissen tegenwoordig longen dan? Nee, die hebben ze uiteraard niet en daarom is het model sowieso niet geschikt om transmissie van Mycobacterium tuberculosis (M. tb) te onderzoeken. Wat wél kan is de reactie van het immuunsysteem op de infectie onderzoeken. Het blijkt namelijk zo te zijn dat meer dan 530 menselijke genen die betrokken zijn bij het immuunsysteem, ook in vissen aanwezig zijn. Dat klinkt eigenlijk logisch als je bedenkt dat infectieziekten al miljoenen jaren bestaan, en ook de eenvoudige organismen van toen moesten zich ertegen kunnen verdedigen. Onderzoek naar de betrokken macrofagen is daarom bijvoorbeeld wel mogelijk.
Echter, omdat het een gloednieuw model is – dat bovendien nog verder ontwikkeld moet worden – wordt nog niet direct onderzoek naar M. tb gedaan maar naar Mycobacterium marinum (hier afgebeeld met een elektronenmicroscoop). Dit is een bacterie die in de natuur vele vissensoorten infecteert – al dan niet leidend tot actieve ziekte – en in mensen veelal een hardnekkige huidinfectie veroorzaakt, met name bij mensen die veel met vissen werken.
Een voorbeeld van deze vissensoorten en tevens de modelvis is de Japanse medaka (Oryzias latipes, zie afbeelding), een klein en vrijwel kleurloos visje dat al decennia wordt gebruikt in onderzoek. Denk hierbij onder andere aan toxicologisch en oncologisch onderzoek, maar ook aan onderzoek naar geboortedefecten. Naast ervaring is een ander voordeel van het gebruik van deze modelvis de geringe kosten: voor de kosten van 1 muis – het meest gebruikte proefdier op het gebied van TB – kunnen 1000 medaka-visjes worden gekocht.
Ondanks deze voordelen is het duidelijk dat het model nog in een ontwikkelingsfase zit wat betreft onderzoek naar mycobacteriën. Wat is bijvoorbeeld een goede manier om antibiotica te geven aan een vis? Momenteel wordt geëxperimenteerd met ‘jelly shots’ en muggenlarven (zie afbeelding) met specifieke doses medicatie. Van belang in de keus is niet alleen of de vissen het überhaupt willen eten, maar ook of de toedieningswijze consistent leidt tot positieve of negatieve kweken. Wat mij betreft interessante materie.
Enfin, dat is het even voor nu. Ik hoop binnenkort meer nieuws op het gebied van TB (of andere mycobacteriën) te kunnen delen.
Jeroen Peper, vierdejaars geneeskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
